Gaslighting là gì? Cách nhận biết và đối phó với Gaslighting

1. Gaslighting là gì? Nguồn gốc của Gaslighting

Trước tiên cùng trả lời câu hỏi, Gaslighting là gì? Gaslighting hay gaslight là một hình thức lạm dụng, thao túng tâm lý hoặc cảm xúc của người khác. Khiến nạn nhân bối rối, nghi ngờ suy nghĩ, giá trị, trải nghiệm và nhận thức của chính bản thân mình rồi mất dần đi cảm nhận thực tế dựa vào việc bóp méo sự thật, đánh tráo khái niệm.

Ví dụ như sử dụng những từ ngữ có tính chất tiêu cực, làm tổn thương tâm lý nạn nhân, phủ nhận sự việc vừa xảy ra và tạo dựng lại 1 câu chuyện không có thật để họ tin theo.

Thuật ngữ Gaslighting bắt nguồn từ vở kịch năm 1938 “Gas Light”. Vở kịch này nói về một người đàn ông cố gắng điều khiển, thao túng tâm lý rằng vợ mình bị mất trí để hắn ta dễ dàng lấy trộm trang sức của cô ấy. Theo lời của hắn ta, tất cả những gì cô vợ nghe và thấy được đều là do cô đang mơ ngủ và tưởng tượng mà thôi.

Dần dần các nghiên cứu tâm lý học, đã định nghĩa Gaslighting là gì và sử dụng thuật ngữ này một cách rộng rãi, dùng nó làm từ để ám chỉ về một dạng thao túng tâm lý. Ngày nay, Gaslighting ngày càng xuất hiện ở nhiều nơi, từ trường học tới chốn công sở, từ quan hệ gia đình, tới quan hệ bạn bè, đồng nghiệp, yêu đương…

2. Dấu hiệu của Gaslighting nơi làm việc

Gaslighting là một hành vi độc hại và thường phổ gặp nhiều ở trong môi trường làm việc, chốn công sở. Ngoài tìm hiểu Gaslighting là gì bạn cũng cần biết những dấu hiệu Gaslighting là gì và như thế nào để biết cách phòng tránh.

Các dấu hiệu Gaslighting thường gặp ở nơi làm việc:

2.1. Liên tục đổ lỗi, cô lập

Những kẻ Gaslighting thường thích hay đổ lỗi cho người khác để rũ bỏ trách nhiệm của bản thân. Thường thì mỗi khi có vấn đề, sự cố xảy ra, lỗi thường nằm ở người khác chứ không phải do họ. Nếu có thì đó thì là những lỗi nhỏ, còn nguyên nhân chính của vấn đề là do người khác.

2.2. Tìm cách bẻ cong, bóp méo sự thật

Nói ngược hoặc lái vấn đề đi sang một hướng suy nghĩ khác chính là dấu hiệu phổ biến nhất của Gaslighting. Bằng cách phủ nhận sự thật, họ khiến nạn nhân nghĩ rằng họ chẳng có vấn đề gì cả mà mình mới chính là vấn đề. Những thắc mắc của nạn nhân lại chính là thái độ làm việc tiêu cực, đùn đẩy trách nhiệm cho đồng nghiệp.

2.3. Liên tục chỉ trích

Thay vì những lời khuyên, những góp ý tích cực mang tính xây dựng, họ lại sử dụng cách chỉ trích, những lời lẽ mang tính miệt thị để “hạ bệ” nạn nhân. Họ sẽ cố tình trách mắng ở nơi đông người để hạ thấp uy tín của nạn nhân, khiến nạn nhân tự ti, thất vọng về bản thân và cảm thấy nghi ngờ về năng lực của mình.

Nghiêm trọng hơn, kẻ Gaslighting còn lôi kéo thêm “đồng bọn” là đồng nghiệp của nạn nhân khiến họ bị mọi người nghĩ là mình “xấu xa”, “yếu kém” thật.

2.4. Lấy sự “quan tâm” để bao biện cho hành vi

Một số kẻ Gaslighting sẽ thao túng đối tượng bằng cách sử dụng những lời lẽ tử tế, yêu thương, sự quan tâm để bao biện cho hành vi của mình. Khi bạn nhận ra vấn đề bất thường từ họ, họ sẽ nhẹ nhàng động viên, khen ngợi và tỏ ra ân cần để bạn không nghi ngờ. Nhưng thực chất những hành động xấu đó vẫn được lặp lại thường xuyên như chẳng có gì.

Ví dụ như: “Vì tôi lo lắng/ suy nghĩ cho bạn nên mới làm vậy/nói như vậy thôi”.

2.5. Hay dựng chuyện và nói xấu về người khác

Kẻ Gaslighting hay có xu hướng nói xấu, giêu giao, dựng chuyện về nạn nhân để khiến họ “bẽ mặt”. Họ sẽ dàn dựng những sự kiện, câu chuyện không có thật để tạo ra hình ảnh tiêu cực cho nạn nhân. Khiến người xung quanh nghĩ không tốt về họ và biến nạn nhân trở thành người không đáng tin

2.6. Khiến nạn nhân nghi ngờ giá trị của bản thân

Những câu nói như “có cái này mà làm mãi không xong”, “bạn đang làm lãng phí thời gian và tài nguyên của công ty”, “Sao cái gì cũng hỏi thế”.... chính là dấu hiệu của Gaslighting.

Họ liên tục đặt ra những câu hỏi, những vấn đề bạn chưa hoàn thành hoặc còn khúc mắc hoặc kết quả không vượt trội để làm lý do chê bai chỉ trích, khiến bạn cảm thấy mình thật yếu kém và không có tầm quan trọng trong tập thể.

2.7. Họ hay “quên”

Một số kẻ Gaslighting thường lấy lý do “quên” để bao biện cho hành vi của mình. Ví dụ như quên dặn bạn làm cái này, quên nhắc bạn về yêu cầu công việc…

Đôi khi “quên” cũng là cách để họ chối bỏ đi công sức và sự nỗ lực của bạn. Ví dụ như sau mỗi dự án hoàn thành, họ thường “quên” nhắc đến tên bạn hoặc công việc bạn đã làm trong quá trình nghiệm thu lại kết quả.

2.8 Lấy hạn chế của bạn để đùa cợt, chê bai

Gaslighting thường xuyên cho bạn những lời nhận xét, chê bai thiếu cơ sở một cách vô tư. Phủ nhận khả năng của bạn, thấy thành quả của bạn ra làm trò đùa với mục đích châm chọc, chế giễu, hạ thấp năng lực của bạn.

2.9 Đẩy bạn ra khỏi những quyết định quan trọng và hạn chế cơ hội thăng tiến

Họ thường xuyên phủ nhận năng lực, công sức và thành tích của bạn. Cho rằng những việc bạn làm là tầm thường, ai cũng làm được và khó có khả năng đảm nhiệm vị trí cao hơn. Hay so sánh bạn với thành tích của người khác hoặc cho rằng những gì bạn làm được chưa đáng là gì so với nỗ lực của họ.

Khi thấy mình thường xuyên không được thêm vào các quyết định hoặc các dự án quan trọng. Họ coi thường những gì bạn đã làm, cho rằng bạn nên yên vị thêm thay vì tham vọng hoặc còn lâu bạn mới đủ khả năng làm công việc này thì có lẽ bạn đang bị Gaslighting rồi đó.

3. Tại sao người ta lại Gaslighting người khác

Có thể họ đã biết Gaslighting rất "độc hại" nhưng sao họ vẫn làm? Lý do để họ Gaslighting là gi? Đa phần lý do để người ta Gaslighting người khác sẽ nhằm mục đích chi phối, giành quyền lực và lấy lợi ích từ người khác. Các mục đích có thể được hiểu cụ thể như sau:

• Kiểm soát: Người thực hiện Gaslighting thường muốn kiểm soát người khác để tăng quyền lực và nắm giữ mối quan hệ. Họ làm cho đối phương phải tuân theo hầu hết những yêu cầu của mình mà không thể kháng cự.

• Bảo vệ bản thân khỏi trách nhiệm: Nhiều người sử dụng Gaslighting để khiến đối phương nghi ngờ trí nhớ, nhận thức hoặc hiểu biết của mình, từ đó bảo vệ bản thân khỏi những chỉ trích, trách nhiệm cho hành động sai trái của họ đã gây ra.

• Thể hiện bản thân: Nhiều người vì muốn chứng minh bản thân nên lúc nào cũng tỏ ra mình là người có giá trị hơn người khác, chứng minh quyền lực một cách thiếu chính đáng. Họ luôn cố gắng là người hiểu biết và bản thân ở thế đúng, còn người khác ở thế sai.

• Đạt được mục tiêu cá nhân: Người thực hiện Gaslighting cố gắng bóp méo tư tưởng, lý chí của đối tác khiến họ mất dần tự tin vào bản thân để từ đó phụ thuộc vào người thực hiện Gaslighting, còn mình thì không thể nào làm bằng người ta được.

Trên thực tế hiện, Gaslighting ngày càng phổ biến và theo một số khảo sát ở Mỹ, có đến 58% người cho rằng họ từng là nạn nhân của Gaslighting. Dù múc đích của việc Gaslighting là gì thì nó vẫn sẽ mang lại rất nhiều ảnh hưởng cho người bị tác động và tệ nhất nó có thể là những ảnh hưởng tâm lý kéo dài cả đời.

4. Tác hại của Gaslighting là gì?

Qua định nghĩa Gaslighting là gì, chúng ta có thể hoàn toàn thấy được hành động này mang lại rất nhiều hệ quả xấu cho đối tượng bị người khác Gaslighting. Những tác hại của Gaslighting có thể thấy như là:

• Suy giảm năng suất làm việc: Người bị Gaslighting thường có cảm giác lo lắng, dẫn đến sự mất tập trung, tâm trạng mệt mỏi, giảm khả năng tư duy logic dẫn đến giảm hiệu suất công việc.

• Suy giảm sức khỏe tinh thần: Người bị Gaslighting luôn có cảm giác lo âu, stress và mất tự tin mỗi khi thực hiện hoặc đưa ra quyết định 1 vấn đề gì đó. Đôi khi cảm giác lo lắng, mệt mỏi còn ám ảnh họ cả những lúc ngủ, nghỉ gây tổn thương tâm lý sâu sắc.

• Cảm giác bị cô lập, tách biệt: Người bị Gaslighting nhiều sẽ dần có cảm giác tự ti, nghĩ rằng mọi người sẽ không tin tưởng hay thấu hiểu mình. Để rồi bản thân sẽ tự cảm thấy cô đơn và tách dần khỏi đám đông.

• Mất tự tin, không dám đối mặt với thực tế: Những người thường xuyên bị Gaslighting sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong việc đưa ra quyết định. Vì bản thân họ luôn sợ mình sẽ sai, mất tự tin và không dám đối mặt với những khó khăn của thực tế

• Mối quan hệ tổn thương: Việc bị Gaslighting có thể làm tổn thương lòng và tạo ra sự hiểu nhầm của bản thân người đó với những mối quan hệ xung quanh. Lúc nào cũng có cảm giác nghi ngờ, lo lắng.

• Giới hạn khả năng phát triển của bản thân: Do người bị Gaslighting liên tục bị tâm lý bất ổn, mất dần khả năng phán đoán đúng sai của sự việc, tâm trí mất tập trung dẫn đến việc khả năng học tập và cải thiện kiến thức của bản thân,

• Môi trường làm việc tiêu cực: Những văn phòng làm việc có người sử dụng Gaslighting, đặc biệt là người leader sẽ dẫn đến một môi trường làm việc đầy áp lực, căng thẳng và độc hại. Khiến cho tất cả nhân viên đều mất tinh thần làm việc, giảm năng suất và hiệu quả công việc chung.

5. Gaslighting có phải vi phạm pháp luật không?

Hiện tại, chưa có công văn, nghị định hay quy định nào nói rằng Gaslighting là vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, nếu việc Gaslighting được chứng minh là có kết nối trực tiếp với các tình huống pháp lý cụ thể thì vẫn có thể bị định danh là đang vi phạm pháp luật.

Một số hành động, tác động tâm lý như Gaslighting có thế gây ra các vấn đề pháp lý như:

• Bạo lực gia đình.

• Hủy hoại danh dự.

• Lạm dụng thể chất.

• Quấy rối

• Lừa đảo, chiếm đoạt tài sản.

6. Bạn có đang bị Gaslighting không?

Bạn đã hiểu Gaslighting là gì, vậy liệu bạn có cảm thấy mình đang bị Gaslighting không?

Gaslighting có thể xảy ra ở bất cứ mối quan hệ nào trong xã hội. Khi đã hiểu cặn kẽ Gaslighting là gì và bạn đang nghi ngờ mình bị Gaslighting thì hãy thử kiểm tra bản thân bằng những câu hỏi sau:

• Quan điểm, góc nhìn của bản thân có thể bị thay đổi theo ý kiến của người khác hay không?

• Bản thân có thường mang cảm giác hoang mang, lo sợ quá mức mỗi khi mắc sai lầm, dù là rất nhỏ hay không?

• Bạn có cảm thấy hầu hết những cuộc tranh luận hoặc việc đang làm có liên quan đến người kia đều là mình sai hay không?

• Bạn có thường xuyên nghe lời hoặc phục tùng ý kiến của người kia một cách vô điều kiện không?

• Bản thân thường xuyên có lo lắng, bất an, không tự tin mỗi khi quyết định một vấn đề gì đó không?

Nếu đáp án của hầu hết những câu hỏi này là “CÓ” thì khả năng rất cao, bạn đang bị Gaslighting. Đôi khi điều này sẽ hơi khó nhận ra hoặc nếu có nhận ra bạn vẫn bị ám ảnh bởi tâm lý cô đơn, sợ bị bỏ rơi, sợ không được tôn trọng, thấu hiểu mà không dám phản kháng. Để thoát được trạng thái này, bạn nên tìm người giúp đỡ như người thân, bạn bè hoặc bác sĩ tâm lý.

7. Cách đối phó với Gaslighting

Với những tác hại nguy hiểm trên, cách để phòng tránh, đối phó với Gaslighting là gì?

Gaslighting sẽ là “công cụ” nguy hiểm để những kẻ xấu lợi dụng và gây ra những tổn thương tâm lý cho nạn nhân. Chính vì vậy, việc nhận biết và phòng tránh với Gaslighting từ sớm là vô cùng quan trọng nếu bạn nhận ra, có người đã hoặc đang có ý định Gaslighting mình thì cần thực hiện một số cách sau:

• Thông báo với người thân và bạn bè

Nếu cảm thấy bản thân đang có những thay đổi bất thường và tiêu cực. Hãy nói với bạn bè, người thân để được chia sẻ vấn đề của mình. Khi nghe được tiếng nói khách quan từ những người xung quanh, bạn sẽ có lại được góc nhìn và quan điểm đúng đắn hơn. GIảm bớt được sự lo âu, tiêu cực và tin tưởng vào bản thân hơn.

• Viết nhật ký

Khi bạn đủ sự riêng tư, bạn có thể suy nghĩ, cảm xúc và cảm giác của mình vì điều giúp bạn thoải mái hơn khi có thể biết ra được tiếng lòng của bản thân. Bên cạnh đó, thường xuyên theo dõi nhật ký sẽ giúp bạn dễ dàng nhận ra thay đổi của bản thân và cũng hạn chế được việc mất trí nhớ.

Ngoài ra, đây còn có thể là bằng chứng để bạn có thể tố cáo nếu người Gaslighting có ý định gây hại hoặc đe dọa bạn.

• Làm ngơ trước hành động và lời nói của đối phương

Thay vì cố gắng tìm ra nguyên nhân tại sao họ lại đối xử với mình như vậy. Bạn hãy dành thời gian suy nghĩ và chăm sóc cho bản thân. Bởi đơn giản họ chỉ muốn hơn thua với bạn để nâng bản thân lên nên chẳng có lý do gì phải để tâm vì những người như vậy.

• Lắng nghe trái tim và bản thân rằng mình đang bị tổn thương

Một trong những cách quan trọng và hiệu quả nhất là bạn cần xây dựng niềm tin vào chính bản thân mình. Khi bạn tin vào bản thân mình, những tác động từ người khác sẽ không còn ảnh hưởng quá nhiều đến quyết định của bạn. Đồng thời cũng giúp bạn có được góc nhìn khách quan hơn khi đối diện với mọi vấn đề.

• Cảnh giác với các kỹ thuật thao túng thông thường

Hãy để ý những người mỗi khi tranh luận với bạn hay có các phản ứng như:

“tôi không tin bạn lại phản đối quyết định của tôi sau những gì tôi đã làm cho bạn”, “tôi nghĩ những gì bạn thấy chỉ là do bạn đang tưởng tượng hoặc đang nghĩ quá nhiều mà thôi”, “những vấn đề này chẳng ảnh hưởng gì đến bạn cả, ai cũng như vậy mà” hoặc “Đây hoàn toàn là do lỗi này… lỗi kia của bạn, còn tôi chỉ làm… như thế này thôi, đấy là do bạn đang nghĩ vậy đấy chứ”...

• Tìm gặp chuyên gia tâm lý

Nếu bạn đang có tâm lý bất ổn hoặc đang bối rối, thường xuyên cảm thấy lo âu, mệt mỏi. Hãy tìm kiếm cho mình chuyên gia tâm lý hoặc chuyên gia trong lĩnh vực mà bạn đang gặp vấn đề. Những tư vấn và góp ý của họ sẽ giúp tinh thần của bạn được ổn định và thông suốt hơn.

• Thay đổi môi trường làm việc và sinh hoạt

Nếu bạn nhận thấy môi trường làm việc của mình đang có dấu hiệu tiêu cực, có nhiều đồng nghiệp hoặc quản lý là người Gaslighting thì đây chắc chắn không còn là một nơi đáng để bạn làm việc và cống hiến nữa. Hãy rời ngay đi và tìm có mình một môi trường làm việc mới lý tưởng và hòa thuận hơn vì không có gì đáng sợ bằng ảnh hưởng tâm lý.

• Đó không phải lỗi của bạn nếu bạn bị thao túng

Khi nhận ra mình bị Gaslighting và bạn đang có suy mình thật yếu đuối hoặc cả tin thì hãy bình tĩnh lại. ĐÂY KHÔNG PHẢI LỖI CỦA BẠN. Chính những người Gaslighting bạn làm vậy chỉ để nhằm mang lại lợi ích cho bản thân họ bằng cách lợi dụng và thao túng lòng tin của bạn. Họ là nguồn cội của vấn đề chứ không phải bạn nên đừng tự trách móc bản thân.

Để hiểu gaslighting là gì và những dấu hiệu cụ thể của gaslighting trong cuộc sống bạn sẽ cần tìm hiểu nhiều thêm trên sách báo và tin tức để có thể thấy cụ thể ví dụ thực tế. Mặc dù nhiều khi, Gaslighting không quá nghiêm trọng do mục đích chỉ đơn giản là giành phần đúng sai. Nhưng chúng ta không nên chủ quan vì nó có thể gây ảnh hưởng rất nhiều đến tâm lý.